درس هشتم فارسی هشتم : آزادگی

آزادگی,

1- خارکش پیری با دلق درشت پشتهshy;ای خار همی برد به پشت

دلق: لباس پشمین فرسوده، لباس زبر و خشن همیshy;بُرد: میshy;بُرد، <<همی>> نشانهshy;ی کهن برای ماضی استمراری.

مردِ خارکش پیری با لباس زبرِ فرسوده، پشتهshy; ی خاری را بر دوش میshy; کشید.

لنگshy; لنگان قدمی برمیshy; داشت هر قدم دانهshy; ی شکری میshy; کاشت

2-لنگshy; لنگان: در حالی که میshy; لنگید.(قید حالت)

دانهshy; ی شکری میshy; کاشت: از خدا سپاسshy; گزاری میshy; کرد.

در حالی که میshy; لنگید، راه میshy; رفت و با هر قدم خدا را سپاس میshy; گفت.

3-کای فرازندهshy; ی این چرخ بلند وی نوازندهshy; ی دلshy; های نژند

فرازنده: برپا کننده. چرخ: آسمان، فلک نوازنده: نوازشگر نژند: غمگین، گرفته.

که ای برپا کننده shy;ی این آسمان بلند و ای کسی که دلshy;های غمگین و گرفته را نوازش میshy;کنی!

4-کنم از جیب نظر تا دامن چه عزیزی که نکردی با من!

جیب: گریبان، یقه نظر: نگاه جیب تا دامن: سر تا پا عزیزی: مهربانی

از گریبان تا دامان خود را نگاه می کنم و می بینم که هیچ عزت و بزرگی نیست که به من نداده باشی

5-درِ دولت به رخم بگشادی تاجِ عزّت به سرم بنهادی

دولت: خوشshy;بختی، سعادت رُخ: چهره تاجِ عزّت: اضافهshy;ی تشبیهی عزّت: مهربانی، عزیزی

در خوشshy;بختی را به رویم باز کردی و تاجِ مهربانی بر سرم گذاشتی.

6-حدّ من نیست ثنایت گفتن گوهرِ شکرِ عطایت سُفتن

حد: اندازه، لیاقت، شایستگی ثنا: ستایش، حمد گوهرِ شکر: اضافهshy;ی تشبیهی(شکر به گوهر تشبیه شده است)

عطا: بخشش. سفتن: سوراخ کردن، سوراخ کردن مروارید برای در رشته کشیدن آن را سفتن میshy;گویند.

من در حدی نیستم که تو را ستایش کنم و از تو به خاطر آنچه به من بخشیده ای تشکر کنم.

7-نوجوانی به جوانی مغرور رخشِ پندار همی راند زِ دور

مغرور: فریفته، فریب خورده رخش: به معنی اسب. نام اسبِ رستم است. پندار: وهم و گمان، توهّم

رخشِ پندار: اضافهshy;ی تشبیهی(پندار در تند سیری به رخش تشبیه شده است). همیshy; راند: میshy; راند

نوجوانی که مغرورِ جوانی خود بود، از دور اسبِ افکارش را به سمت پیرمرد تاخت.

8-آمد آن شکرگزاریش به گوش گفت کای پیرِ خِرف گشته، خموش

کای: (که+ای) مخفّف خِرِف: کم عقل، نادان خموش: خاموش، ساکت

شکر گزاری پیرمرد به گوشش رسید و گفت: ای پیرمردِ کم عقل! ساکت باش!

9-خار بر پشت زنی زینshy; سان گام دولتت چیست؟ عزیزیت کدام؟

زین سان: از این گونه گام: قدم

خوشبختی و عزیزیshy; ات کدام است؟ در حالیshy;که با این وضع، و خار بر پشت راه میshy; روی.

10-عزّت از خواری نشناختهshy; ای عمر در خارکشی باخته shy;ای

عزّت و خواری: آرایهshy; ی تضاد خواری: ذلّت خوار و خار: جناس لفظی

عزّت را از خواری تشخیص نمیshy; دهی و عمر خود را در خارکشی از دست دادهshy; ای.

11-پیر گفتا که چه عزّت زین به که نیshy; ام بر درِ تو بالین نِه

زین: (از+ این) نیshy; ام: نیستم بالین: بالش

پیرمرد جواب داد که چه عزّتی بالاتر از این است که بر درِ خانهshy; ی تو بالش خوابم را نمیshy; گذارم.

12-کای فُلان! چاشت بده یا شامم نان و آبی که خورم و آشامم

کای: (که+ای) فُلان: اسمِ مبهم(فُلانی) چاشت: صبحانه آشامیدن: نوشیدن

که ای فُلانی! به من نانی بده که بخورم و آبی که بیاشامم.

13-شکر گویم که مرا خوار نساخت به خسی چون تو گرفتار نساخت

خس: کنایه از انسان پستِ فرومایه.

خدا را سپاس میshy;گویم که باعث ذلّت و خواری من نشد و مرا گرفتار و نیازمند چون تویی نکرد.

14-داد با این همه اُفتادگیshy;ام عزّ و آزادی و آزادگی,shy;ام

افتادگی: ضعف، تواضع، فروتنی عزّ: عزّت، عزیزی

با این همه ضعف و ناتوانی به من عزّت آزادی و بی shy;نیازی را هدیه کرد.

نورالدّین عبد الرّحمن بن احمد بن محمد معروف به جامی ، (۲۳ شعبان ۸۱۷ - ۱۷ محرم ۸۹۸ هzwj; ق) ملقب به خاتم الشعرا شاعر ،موسیقی دان،ادیب و صوفی نام دار ایرانی سده ۹ هجری قمری است.

آثار جامی

1- آثار منظوم: الف) دیوان های سه گانه شامل قصاید و غزلیات و مقطعات و رباعیات

ب) هفت اورنگ که خود مشتمل بر هفت کتاب در قالب مثنوی است.

2- آثار منثور

آثار منثور که برخی از آنان عبارت اند از: بهارستان، نفحات الانس و منشآت.

خود ارزیابی
1. از نظر پیر خارکش، عزّت و آزادگی, چیست؟محتاج دیگران به خصوص انسان های فرومایه نبودن است
2. با توجّه به شعر، شخصیت پیر و جوان را با هم مقایسه کنید.پیرمرد انسانی وارسته و آزاده و پخته و قانع و شاکر و جوان مغرور وناسپاس و بی ادب و محروم از لطف رب
3. چگونه می توان به عزّت و آزادگی, رسید.اگر انسان خود را از هوا و هوس های نفسانی خویش و اسارت انسانهای دیگر رها کند به آزادی و آزادگی, دست پیدا می کند.همچنین با شناخت و معرفت خداوند - دریافتن لطف های خداوند و شکرگزای نسبت به نعمت و لطف ها خداوند - استفاده از درست از این نعمت ها و لطف ها - کسب فضایل اخلاقی - کمک به دیگران و دل نبستن به دنیا و مال دنیا می توان به آزادگی, رسید.

اکنون با یکی از قالب های شعر فارسی, آشنا می شویم. به قافیه های شعر این درس توجّه کنید. با اندکی دقّت متوجّه می شویم که قافیه های هر بیت با بیت دیگر متفاوت
است؛ شکل قافیه در این نوع شعر بدین صورت است.
....................... ......................
....................... ......................
....................... .....................
....................... ......................
به این قالب شعری، <<مثنوی >> یا << دو تایی >> می گویند. چون در هر بیت، هر
دو مصراع، هم قافیه هستند مثنوی، معمولاً بلند و طولانی است و بیشتر برای بیان
داستان ها از آن بهره می گیرند.
از مهم ترین مثنوی های فارسی,، می توان << شاهنامۀ فردوسی>>،<<بوستان سعدی>>
<< مثنوی مولوی >> و << لیلی و مجنون نظامی >> را نام برد.

1. کلمه های تازۀ شعر را انتخاب کنید و معنی آنها را بنویسید.
پشته = توده / ثنا = ستایش / جَیب = گرییان ، یقه / خرف = تباهی عقل در اثر پیری ، کم عقل / پندار = گمان ، خیال / دولت = نیک بختی / سفتن = سوراخ کردن / دلق = جامه ی پشمین ، جامه ی درویشان / بالین = بستر / چاشت = صبحانه /خس = خاشاک ، خار
2. تفاوت معنایی واژۀ مشخّص شده را در گذشته و امروز بنویسید.
<< خار بر پشت، زنی زین سان گام دولتت چیست؟ عزیزیت کدام؟ >>
معنی دولت در گذشته: سعادت و خوش بختی //معنی امروزی: حکومت و سلطنت
3. در سه بیت پایانی شعر، <<قافیه >>ها را مشخص کنید.
بیت 12: شامم-آشامم بیت/ 13:خوار-گرفتار بیت/ 14:افتادگی ام-آزادگی, ام
4. با توجّه به درس، دلیل آزادگی, پیرمرد را بنویسید.

پیرمرد حاضر بود در سالخوردگی،کار دشواری همچون خارکشی انجام دهد و محتاج
دیگران برای تامین معاش نباشد.